“Ovde je, verovatno, nekada postojao veliki grad. Taj grad narod naziva Pazarištem ili Starim Pazarom“

Znate li koja naseobina je preteča Novog Pazara?

I danas prkose vremenu ostaci starog Trgovišta, nedaleko od Novog Pazara. Zarasli u travi i šiblju, svedoče o burnoj istoriji ovog kraja.

Prvo naučno interesovanje za ostatke srednjovekovnog Trgovišta pokazao je naučnik, istraživač i putopisac  Aleksandar Giljferding koji je u 19. veku prolazio kroz ove krajeve.

On je položaj ostataka ove znamenitosti tada opisao: „Na dva sata od Novog Pazara nalazi se gotovo zaobljena dolina, zaklonjena sa svih strana i prepuna kamenih zidina. Ovde je, verovatno, nekada postojao veliki grad. Taj grad narod naziva Pazarištem ili Starim Pazarom“.

Brvnare zamenile zidane kuće u 15. veku

Tokom 14. veka stanovnici Trgovišta živeli su u brvnarama, na mestu kojih se tokom 15. veka podižukuće zidane od kamena sa poslovnim prostorijama u prizemlju i stambenim odajama na spratu. Do ove promene doveo je ekonomski prosperitet, prisustvo velikog broja domaćihi stranih trgovaca, ali i kolonija Dubrovčana. O imućnosti građana Trgovišta tog vremena, potvrđuje nakit i drugi predmeti otkriveni u istraženim kućama i nekropolama.

“Nakon propasti Tvrđave Ras početkom četvrt decenije 13. veka do pojave prvih kuća na Trgovištu prošlo je stotinak godina. Prve kuće nastale su u vreme kralja Dušana. Brvnare sa podovima od nabijene zemlje vrlo brzo su zamenile zidane kuć, kada je naselje ekonomski ojačalo”, objašnjava arheolog Vladan Vidosavljević.

Arheološkim istraživanjima srednjovekovnog Trgovišta, koja su se odvijala od 1972. do 1990. godine,otkriveno je naselje urbanog tipa. Otkrive su 64 kuće i pet crkava. Kuće brvnare ili zidane sa prizemljem i spratom. Prizemlje je imalo ekonomsku namenu, a na spratu su se nalazile stambene prostorije.

Nalazi luksuznog posuđa, nakita i oružja uverljivo dočaravaju sliku života u naselju.

U naselju bilo 5 crkava

U okviru srednjovekovnog naselja na Trgovištu otkriveno je pet crkava koje su imale i nekropole. Nastarija je sa grobnicom, a od jedna od crkava nalazi se na levoj obali reke Raške, na zapadnoj strani naselja.  Ona je podignuta nad starijim grobljem tokom druge polovine 12. veka.

Uz crkvu sa zapadne strane prizidana je i freskama oslikana priprata koja je tokom čitavog  17. veka služila kao mauzolej članova porodica koje su ovde živele. Pominju se Pribisalići, spahija Vuja i njegov brata mitropolit Mateja. Tokom istraživanja nađene su i nadgrobne ploče od fino obrađenog mermera, sa perfektnim kaligrafskim natpisima, koje su dragocen dokument o životu, uticajnosti i moći ove srpske spahijske porodice. Najbolje je očuvana ploča Jerine Pribisalić, umrle 8. juna 1612. godine, žene Radivoja, ćerke spahije Vuje i sinovice mitropolita Mateje.

O bogatstvu Pribisalića govore i nalazi delova luksuzne odeće sa gajtanima od pozlaćene srme i dugmadi od bronze ili pozlaćenog srebra, otkriveni u grobovima.

Jedna od crkava je manja grobna kapela, locirana na zapadnoj strani naselja. Među crkvama na Trgovištu ona je najmanja, i za razliku od ostalih, ima pravougaoni naos bez apside, a sa južne strane je bila proširena manjim aneksom. Izgrađena je u prvoj polovini15. veka. Peta crkva se, najverovatnije nalazila sa desne strane ušća Sebečevske reke u Rašku, pored reprezentativne bazilike iz 6. veka.

Na tom prostoru je istražen samo jedan broj srednjovekovnih grobova, dok su ostaci crkve ostali neistraženi. Na postojanje crkve na ovom delu Trgovišta upućuje i zapis iz 1518. godine, koji glasi: „U leto 1518. godine 10. maja bi potop od Raške i staja ova knjiga i sve drugo od pola dana do 9 časova u vodi u crkvi Svetog Simeona”.

Imajući u vidu da na obali reke Raške, na trasi njenog toka dugog oko 35 km, do sada nisu zabeleženi ostaci ni jednog sakralnog objekta, to se navedena crkva,najverovatnije, nalazila na ovom mestu.

Pored svih crkava otkrivena su i groblja, sa različitim brojem istraženih grobova. Ukupno je na nekropolama Trgovišta istraženo preko 800 grobova.

Naselje centar trgovine olovom

Trgovište je bilo važan trgovački centar na trasi puta koji je sa Primorja vodio prema unutrašnjosti Balkana i Carigradu, u njemu se već od druge polovine 14. veka nalaze stalni ili privremeno naseljeni dubrovački trgovci.  Brojna su dokumenta Dubrovačkog i Кotorskog arhiva koja se odnose na Trgovište.

U kotorskim spomenicima  iz 15.veka Trgovište se pominje kao veliko tržište olova. Pred sudom u Kotoru, 28. juna 1440. godine Marko Radončić iz Trgovišta izjavio je da Mihailu Paltašiću iz Kotora „duguje 384 zlatna dukata za čohu koju je uzeo od njega. To treba da vrati tokom septembra u olovu. Olovo će preneti o svom trošku, a u povratku će poterati so koju će uzeti od Mihailau odgovarajućoj težini olova.“

“O trgovini olovom govori i podatak da se Radič Dobrojević iz Trgovišta obavezao, 26.aprila 1441. godine, da će u Kotor do Petrovdana da doveze 80.000 funti (oko 27.000 kilograma) olova” – zapisala je u svojim delima arhelog i istraživač  Dragica Premović Aleksić.

Trgovište postaje stari trg

Turci su zauzeli Trgovište 1459.godine u vreme vladavine Mehmeda II, a već 1461. godine postavili kadiju i subašu. Prema popisu Prizrenskog sandžaka iz 1571. godine Trgovište je imalo šest mahala.

Krajem 15. veka Trgovište postaje Eski Bazar, stari trg – današnje Pazarište, a javlja se ime Jeni bazar – Novi trg, danas Novi Pazar. Osnovanjem Novog Pazara, Trgovište nije opustelo,ali se ime oblasti prenelo i na novoosnovani trg. Tako je u turskom popisu iz 1468. godine upisano sledeće: „Sami šeher Novi Pazar, drugo ime Ras,domova: muslimanskih 175, kršćanskih 194, neoženjenih 28, udovica 7.”

U vreme osnivanja Novog Pazara Trgovište je bilo naselje gradskog tipa okruženo vinogradima i seoskim privrednim i zanatlijskim zaleđem. Osnivanjem Novog Pazara Trgovište počinje da zamire. Trgovina se polako seli na novi trg koji je bio ekonomski jači i nalazio se na povoljnijem položaju.

Na osnovu zapisa iz Sopoćanskog pomenika u Trgovištu je prestao život 1770. godine.

Prvi tragovi iz rimskog doba

Arhelog Vladan Vidosavljević podseća da su najstariji nalazi sa ovog lokaliteta još iz rimskog perioda.

“Tokom arheloških istraživanja ostataka kuća otkrivena je jedna rimska stela, koja datira s kraja 2. i početka 3. veka. A tokom iskopavanja ranovizantijske bazilike, koja se nalazi u najneposrednijoj okolini Trgovišta otkrivena su dva rimska žrtvenika iz istog perioda”, podseća poznati arheolog.

Ovaj tekst deo je projekta „Tragovi istorije na zemlji Nemanjića na rubu zaborava“, Udruženja „Journalistic plan“.