Nikoljaču Turci odоbrili, a sada za nju retko ko zna (VIDEO)

U selu Štitare, oko 18 km severozapadno od Novog Pazara, na 2 km od puta koji vodi  prema Sjenici, na seoskom groblju nalazi se crkva Svetog Nikole, u narodu poznata pod imenom Nikoljača.  Iako je kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja,  za nju danas malo ko zna.

Zanimljivo je kako je i kada ona nastala.  Naime, tokom turske vladavine 1557. godine obnovljena je Pećka patrijaršija. Nakon toga turske vlasti su dozvolile pravoslavnom življu da obnavlja i ostale hramove, koji su nastali mnogo pre njihovog dolaska na ove prostore. Dozvola je važila i za izgradnju novih crkava, ali pod određenim uslovima.

To vreme može se smatrati procvatom graditeljske delatnosti u novopazarskom kraju, pre svega u dolinama Ljucke i Deževske reke.

Tu je krajem 16. i početkom 17. veka nastao veliki broj sakralnih objekata koji nimalo ne liče na  hramove, koji su na ovim prostorijama ranije građani.

Oslikao je Vujko

Veruje se da je Nikoljača izgrađena upravo polovinom 17. veka.

„Ne zna se tačna godina izgaradnje ove crkve, ali sa pouzdanim stilskim tumačenjima freski odnosno živopisa koji je sačuvan samo u oltarskom prostoru, može se sa sigurnošću reći da je hram podignut u petoj deceniji 17. veka i da je nakon toga nastao živopis. Naime, freske iz ove crkve podsećaju na živopis crkve Svetih apostola Petra i Pavla kod Tutina, koji je nastao 1647. godine.Tako da su najverovatnije obe oslikane u isto vreme“, objašnjavaju arheolozi.

Među freskama nije sačuvana ni jedna naslikana scena, već samo stojeće figure.

Freske su rađene na tamno-plavoj i žutoj pozadini, a signature su ispisane belom bojom.

Poseban značaj ima veliki ikonostas u unutrašnjosti hrama.

Kada se posmatraju  zidovi, materijal od kog je izgrađena crkva ne ostavlja utisak čvrstine.Verovatno je graditelju na raspolaganju bio malter koji je lošijeg kvaliteta, ali je kamen od kog je podignut čvrst. Zidovi crkve građeni su od lepo obrađenih blokova kamena peščara. To je doprinelo da ona do današnjeg dana bude u dobrom stanju.

U  jednom periodu izvršeni su konzervatorsko – restauratorki radovi na samomo objektu, ali i na živopisu.

Arhelog Dragica Premović Aleksić je u svojoj literaturi i istraživanjima vezanim za ovu crkvu napasila da su konzervatorski radovi obavljeni 1968. godine, kada je prepokriven krov kamenim pločama. Tada je popravljen krovni venac, obijen malter a fugovane su i spoljne strane zidova. Urađen je i trotoar, a 1971. godine saniran je živopis. Međutim, crkva je opet izložena propadanju. Stručnjaci kažu da je posebno važno obratiti pažnju na stanje živopisa, koje je poslednjih decenija loše.

Zašto je ova crkva važna?

Ovaj hram je veoma važan, jer govori o jednom posebnom periodu. Ne samo ova već i ostale bogomolje građene u vreme turske vlasti, nakon obnove Pećke patrijaršije govore mnogo toga o jednom vremenskom razdoblju. Na osnovu njih može se zaključiti da je srpsko stanovništvo u tom periodu bilo ekonomski jače. Pogotovo pojedinci koji su bili u mogućnosti da izdvoje značajna sredstva za podizanje ovakvih građevina.

Međutim, po drugačijem stilu gradnje vidi se da su turske vlasti dopuštale izgradnju hramova, ali ne i njihovu raskoš, monumentalnost, izgled poput drugih crkava i sakralnih građevina.

Arhitektura svih hramova nastalih tada je vrlo jednostavna.

Crkva Svetog Nikole u selu Štitare kod Novog Pazara je proste, pravougaone osnove.

Prostor je unutra podeljen na tri dela. Na istočnom delu je oltar, koji je polukružnog oblika. U centralnom delu je naos. Najmanji deo crkve je priprata. Ona je od naos bila razdvojena jednom drvenom pregradom o čemu danas svedoče rupe u podu za postavljanje drvenih direka.

Neimar, se potrudio da crkvu ukrasi onoliko koliko je bio u mogućnosti. Spolja iznad ulaznih vrata  na zapadnoj fasadi postoji šest konzola, profilisanih bogato. Povezane su lucima.

A unutra, graditelj je između zidova i svoda postavio profilisane grede.

Svetlost u unutrašnjost prodire kroz dva otvora na svodu naosa (centralnog prostora u hramu) i jedan prozor na južnom zidu. On je arheolozima veoma interesantan. Ne samo na ovom hramu, već i na brojnim drugim građenim u to vreme prozori su urađeni pod uticajem orijenta, odnosno islamske monumentalne arhitekture. Takva stilizacija je karakteristična i za, recimo ,obližnje crkve, među kojima je ona u Janačkom Polju.

Nije poznato ime ktitora

Ne zna se ime zadužbinara ove crkve. Zna se samo da je na živopisu radio izvesni Vujko, jer je njegovo ime upisano kao ktitorsko u olatarskom prostoru. To je jedino ime koje se vezuje za hram i koje se pominje.

Spomenici propadaju i nestaju

Oko crkve su nekropole iz srednjeg veka, sa interesantnim nadgrobnim spomenicima. Oni su u veoma lošem stanju i propadaju.

Oko samog hrama lokalno stanovništvo se i danas sahranjuje. U najneposrednijem okruženju  su najstariji spomenici. Oni datiraju iz 19. veka. Posebno se izdvajaju oni sa južne strane crkve.Veoma su važni jer su izgledom posebni. Najdekorativniji su i bogato ukrašeni, posebno krstovima različitih izgleda. Čak su na njima uklesane i ljudske glave, od onih verno urađenih, do stilizovanih. Na nekima su uklesani i mačevi. Neke od ilustracija objašnjavaju i sam naziv sela.

Interesantno je ime sela Štitare. Ono ukazuje na to da su se tu nekada ljudi bavili izradom štitova.

Istoričari, arheolozi i drugi stručnjaci trebalo bi da se više pozabave ovim lokalitetom.

Na nekropolama nekih spomenika nema, a njihovo postojanje je  zabeleženo u literaturi i dokumentima.

„Crno tržište takvih artefakata vezanih za prošlost sve je atraktivnije. Iako je to veoma bizarno“, objašnajva jedan od arheologa.

Vreme je učinilo svoje pa spomenici propadaju. I nemarnost ljudi je problem. Lome ih i obaraju.

Najstariji spomenik sa natpisom je iz 1842. godine, koji je podignut izvesnom Filimonu iz obližnjeg sela Rakovca.

 

Ovaj tekst deo je projekta „Tragovi istorije na zemlji Nemanjića na rubu zaborava“, Udruženja „Journalistic plan“.