Sandžak, sa svojim bogatstvom istorijskih, kulturnih i prirodnih resursa, čini neiskorišćeni potencijal koji bi mogao postati pravi turistički raj. Nažalost, mnoga od ovih blaga još uvek su zanemarena u turističkoj ponudi, iako pružaju neslućene mogućnosti za razvoj ekoturizma, kulturnog turizma i avanturističkih aktivnosti.
Novi Pazar i okolna područja, iako bogata kulturnim spomenicima i prirodnim lepotama, još uvek nisu dovoljno istražena i prepoznata na globalnoj turističkoj mapi. Ulaganje u infrastrukturu, bolja promocija i povezivanje sa turističkim agencijama moglo bi potpuno promeniti turistički pejzaž ovog regiona.
1. Stari Grad Ras – Istorijski neiskorišćen potencijal
- Lokacija: 7 km jugoistočno od Novog Pazara, opština Novi Pazar
- Opis: Stari grad Ras je jedno od najvažnijih srednjovekovnih naselja na Balkanu, koje je bilo ključni centar rane srpske države. Iako je upisan na UNESCO-vu listu svetske baštine, Ras je do danas zanemaren i nepromovisano istražen. Ostatci utvrda, crkava i starih građevina pričaju priču o slavi ovog grada, ali ne postoji dovoljno ulaganja u pristupne puteve, turističke infrastrukture i edukaciju vodiča. Stari grad Raš, koji se ponekad naziva i Ras, bio je važno političko, kulturno i versko središte, naročito u vreme vladavine dinastije Nemanjića. Pored političkog značaja, Ras je imao i verski značaj, jer se ovde nalazila i prva crkva koja je postala značajna za širenje hrišćanstva u ovom delu Balkana. Iako nije očuvana u svom prvobitnom obliku, lokalitet je istraživan u poslednjim decenijama, a arheolozi su otkrili brojne artefakte koji datiraju iz srednjeg veka, uključujući keramiku, novčiće, i delove oruđa i oružja. Pored toga, postoje i dokazi o postojanju ranohrišćanske crkve, koja je imala važnu ulogu u verskom životu.
2. Godovska Pećina – Prirodni dragulj u zaboravu
- Lokacija: Selo Godovo, opština Tutin
- Opis: Godovska pećina je prirodni fenomen smešten na 985 metara nadmorske visine, u srcu Pešterske visoravni. Pećina je duga oko 300 metara i sadrži brojne speleološke formacije, ali do sada je bila istraživana samo od strane meštana. Iako je ova pećina prava speleološka riznica, nije dovoljno prepoznata ni u turističkoj ponudi. Ova pećina je skriveni dragulj sa velikim turističkim potencijalom, a potrebna su ulaganja u infrastrukturu i promociju kako bi postala prepoznatljiv turistički lokalitet. Godovska pećina je prirodni fenomen koji se prostire kroz nekoliko galerija, a njeni delovi su bogati različitim mineralnim formacijama. Zbog svoje složene unutrašnje strukture, pećina je izazov za speleologe, ali je istovremeno i očaravajući prirodni spomenik. U pećini su pronađeni i fosili iz perioda paleolita, što znači da je bila nastanjena od strane prapoveknih ljudi, verovatno kao sklonište ili mesto za obavljanje rituala. Takođe, istraživanja su pokazala da su u njoj živeli i razni obliki faune, uključujući medvede i druge velike sisavce.
3. Planina Rogozna – Prirodna i istorijska destinacija u zaboravu
- Lokacija: Jugozapadno od Novog Pazara
- Opis: Planina Rogozna se nalazi u centralnom delu Srbije, u blizini grada Novi Pazar. Ova planina je deo zapadnog dela Raškog okruga i prostire se kroz nekoliko naselja, a njeno ime potiče od reči „rogoz“, što znači „trska“, jer su u prošlosti na njenim padinama rasle velike površine trske. Rogozna je poznata po svojoj prirodnoj lepoti i biodiverzitetu, a najviši vrh planine je Rogozna, koji dostiže visinu od 1.439 metara. Planina je pogodna za ljubitelje prirode, planinarenja i boravka na svežem vazduhu, ali i za istraživače flore i faune, jer se ovde mogu naći mnoge endemske i zaštićene vrste biljaka i životinja. Pored toga, Rogozna ima bogatu istoriju. U prošlosti je bila važno strateško područje, a sa njenim vrhovima povezane su i brojne narodne legende. Mnoge starine i spomenici kulture, poput crkava i manastira, čine ovu planinu i kulturno značajnom. Danas je Rogozna popularno odredište za turizam i rekreaciju, a prirodni resursi i pejzaži čine je atraktivnim mestom za ljubitelje tišine, mira i prirode.
3. Ledena Pećina – Neiskorišćeni prirodni fenomen
- Lokacija: Krnjača, opština Priboj
- Opis: Ledena pećina, smeštena u Krnjači, nedovoljno je istražena i nije dovoljno popularizovana, iako je njen turistički potencijal ogroman. Ledena pećina u Sjenici je jedan od najlepših prirodnih fenomena ovog kraja i popularna turistička destinacija. Smestila se na planini Jadovnik, a njena jedinstvenost dolazi od impresivnih ledenih formacija koje nastaju tokom zime. Pećina je duboka oko 100 metara, a u njenoj unutrašnjosti se nalaze stalaktiti, stalagmiti, ledeni slapovi i razne druge strukture koje su oblikovane tokom stotina ili čak hiljada godina. Ledena pećina u Sjenici je poznata po tome što se njeni ledeni naslage ne tope tokom leta, zbog specifičnih klimatskih uslova. Zimi, kada temperatura u pećini padne ispod nule, voda koja ulazi u pećinu formira sloj leda, stvarajući fascinantne ledene figure. Najlepši trenutak za posetu je tokom zimskih meseci, kada su ledene formacije najimpresivnije. Zbog svoje jedinstvenosti, pećina je pod posebnom zaštitom, a pristup joj je moguć uz prethodnu najavu i uz pratnju stručnog vodiča. Iako je atraktivna, istraživanje pećine je izazovno i zahteva odgovarajuću opremu, jer unutrašnjost može biti vrlo klizava i hladna.
4. Jezero Uvac – Prirodni raj koji čeka razvoj
- Lokacija: Blizu Sjenice, na granici između Srbije i Crne Gore
- Opis: Jezero Uvac je jedno od najlepših prirodnih jezera u Srbiji, smešteno u jugozapadnom delu zemlje, na granici između opština Nova Varoš i Sjenica, u blizini granice sa Crnom Gorom. Ovo jezero je nastalo nakon izgradnje hidroelektrane na reci Uvac, a njegova specifičnost su brojne krivudave i nepristupačne uvale koje podsećaju na fjordove. Jezero je okruženo visokim planinama, a njegova obala je bogata florom i faunom. Posebno je interesantno zbog prisustva beloglavog orla (Aquila heliaca), vrste koja je na globalnoj listi ugroženih vrsta. Uvac je jedno od poslednjih staništa ove vrste u Evropi, a zbog toga je deo Nacionalnog parka „Uvac“, koji je osnovan kako bi se očuvala ova i druge ugrožene vrste. Jezero Uvac je popularno odredište za turiste, koji mogu uživati u raznim aktivnostima, kao što su vožnja čamcem, ribolov, planinarenje, biciklizam i posmatranje ptica. Posebno se izdvaja vožnja čamcem kroz krivudave tokove reke, koja pruža spektakularan pogled na prirodu i formacije stena. Pored toga, u okolini jezera se nalaze mnoge pećine, od kojih je najpoznatija Pećina Uvac, koja je jedan od najlepših podzemnih objekata u Srbiji. Celi region oko jezera pruža mogućnost za istraživanje prirodnih lepota, ali i uživanje u miru i tišini ovog jedinstvenog mesta.
6. Velika Gradina – Istorijski Lokalitet u Zaboravu
- Lokacija: Sjenica
- Opis: Velika Gradina je arheološki lokalitet smešten u blizini sela Vrsjenica i Krće, u opštini Sjenica, na Pešterskoj visoravni u jugozapadnom delu Srbije. Ovaj lokalitet predstavlja značajnu istorijsku građevinu i proglašen je nepokretnim kulturnim dobrom Republike Srbije. Zaštitu nad njim vrši Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva. Gradina datuje iz perioda od 4. do 6. i 9. do 10. veka. Njena izgradnja bila je strateški usmerena ka zaštiti antičkog puta koji je povezivao istočni deo provincije Dalmacije sa rudnicima u dolini Ibra. U 9. veku, gradina je bila središte dinastičkih borbi u Srbiji i sukoba sa Bugarskom. Iako se nalazi u šumovitom području, Velika Gradina je prepoznata kao vredan arheološki lokalitet koji pruža uvid u bogatu istoriju ovog regiona. Njena jedinstvena struktura i strateški položaj čine je vrednom destinacijom za ljubitelje istorije i arheologije.
Pored mnogih zanemarenih kulturnih spomenika, sledeći objekti u Sandžaku i Novom Pazaru prepoznati su kao značajne turističke atrakcije: Petrova crkva (Crkva Svetih apostola Petra i Pavla), Manastir Sopoćani, Manastir Stupovi, Novopazarska banja, Manastir Crna Reka, Muzej Ras, Novopazarska tvrđava, Altun-Alem Džamija, Lejlek džamija, Amir-agin han, Sebilj i Gradski park.
Novi Pazar i Sandžak su regioni bogati istorijskim, kulturnim i prirodnim blaga koja još uvek čekaju da zasjaju na turističkoj mapi. Iako su mnogi od ovih spomenika i lokaliteta prepoznati od strane stručnjaka i entuzijasta, ne postoji dovoljno ulaganja u njihovu promociju, infrastrukturu i turističku valorizaciju.
S obzirom na ogromne mogućnosti koje Sandžak nudi, ulaganje u razvoj turizma u ovom regionu moglo bi dovesti do značajnog povećanja broja posetilaca, ali i očuvanja i zaštite kulturne i prirodne baštine koja čini identitet ovog kraja.
