Važan kulturno-istorijski lokalitet u Novom Pazaru oronuo i u smeću (VIDEO)

Znate li gde je pisano Vukanovo jevanđelje?

Nedaleko od Novog Pazara, na istočnoj padini Gradine, u okviru podgrađa tvrđave Ras nalazi se Novakova pećina i u njoj ostaci manastirskog kompleksa, čiji su najznačajniji objekti crkva, žitnica, cisterna u prizemlju i potkapina koja je imala tri sprata.

Crkva ovog kompleksa posvećena je arhanđelu Mihailu i podignuta je krajem 12. i u prvim decenijama 13. veka.

Crkva manjih dimenzija ima krstoobrazno rešenje,zapadnim delom je podvučena pod svod pećine i orijentisana u pravcu sever-jug. Od nje je očuvan samo zapadni zid s jednim prislonjenim lukom, početak oltarske apside na severnoj i deo zida na južnoj strani, gde je bio i ulaz.

U steni su i  danas vidljivi ostaci krovne konstrukcije.

Freske nastale u dva perioda

Crkva je bila živopisana, a prilikom istraživanja je nađeno mnoštvo fragmenata fresaka. Kako nam je objasnio arhelog Vladan Vidosavljević otkriveno je čak 1200 ostataka fresko-slikartsva, a prema istraživanjima one su nastajale u različito vreme.

“Stilskim analizama došli smo do podataka da one potiču iz dva perioda. Prvi je kraj 12.i početak 13. veka, a drugi , najverovatnije, nakon 1557. godine, kada je crkva obnovljena nakon obnove Pećke patrijaršije”, objašnjava Vidosavljević.

Pored crkve,na litici stene postojala je freska na kojoj je bio naslikan arhanđel Mihailo.

Ceo prostor severno od crkve bio je zatvoren i pregrađen na više prostorija. Jedna od njih je i takozvana cisterna, koja je koristila za vodosnabdevanje, a nešto dalje bilo je i skladište za žito.

I danas vidljivi ostaci požara

Prvo uništenje manastirski kompleks je doživeo u četvrtoj deceniji 13. veka. I danas su uočljivi ostaci velikog požara. Na svodovima pećine vidljiva je garež.

Taj događaj je dokumentovan u ostacima tvrđave Ras, koja se nalazila na brdu iznad  manastira.

“Najverovatnije je to bio dinastijski metež, odnosno posledica sukoba braće Radoslava i Vladislava oko prestola. Mada, postoje i tumačenja da se požar dogodio tokom prodora Mongola na ove prostore, prilikom povratka iz Dalmacije u središnje delove srpske države. U tom požaru crkva nije stradala, već objekti oko nje”, objažnjava ovaj poznati arheolog.

Nakon rušenja objekata oko crkve, prostor je korišćen za sahranjivanje.

“Civilno stanovništvo iz Trgovišta, koje se nalazilo nedaleko, sahranjivano je ovde. Identifikovani su ostaci 32 osobe. Arheološkim analizama utvrđeno je da su ukopavani muškarci, žene i deca, što je isključilo mogućnost da je ovde bila monaška nekropola”, razjasnio je ne toliko poznate činjenice Vladan Vidosavljević.

Vukanovo jevanđelje nastalo u pećini

Okolne pećine su služile kao monaške isposnice u kojima se odvijala živa prepisivačka delatnost.

Najverovatnije, krajem 12. veka u jednoj od njih pisano je čuveno Vukanovo jevanđelje, najvažniji spomenik srpske pismenosti.

Sadrži 189 pergamentnih listova. Iako je naziv Vukanovo jevanđelje odomaćen, jevanđelistar je, po svemu sudeći, nastao po narudžbi Vukanovog brata, Stefana Nemanjića, još za života Stefana Nemanje. Prema zapisu starca Simeona, jednog od pisara jevanđelja, rukopis je rađen za „velikoslavnog župana Vuka(na)“.  Do sredine 19. veka rukopis se čuvao na Svetoj gori, kada ga je Porfirije Uspenski, zajedno sa jednim listom Miroslavljevog jevanđelja odneo u Rusiju. Danas se nalazi u Publičkoj biblioteci u Sankt Peterburgu.

U pećini bio zatočen Stefan Nemanja

Stefan Prvovenčani pišući biografiju velikog srpskog župana Stefana Nemanje, kasnije monaha Simeona, obaveštava nas da su njegovog oca braća zatvorila u jednu od pećina.  Pretpostavlja se da je on bio zatočen upravo ovde.  Nemanja se prema legendi molio Svetom Đorđu da ga izbavi iz tamnice i zavetovao se da će podići hram posvećen njemu. To je i učinio 1170 – 1171. godine. Zanimljivo je da se upravo iz ovih pećina širi najlepši pogled prema visu, gde su izgrađeni Đurđevi stupovi.

Arheolog Vladan Vidosavljević objašnjava nam da su temeljna arheloška istraživanja ovde urađena  70-ih godina prošlog veka i da se zahvaljujući tome došlo do važnih podataka o istorijatu ovog prostora.

Crkva oronula i u smeću

Nažalost, danas je ovaj spomenik kulture oronuo i u veoma lošem stanju, iako je od 1979. godine na listi svetske kulturne baštine UNESKO-a.

Kompleks na kom je pisana srpska istorija danas je zapušten, a na svakom koraku su vidljivi tragovi vandalizma, grafiti na zidinama, smeće i životinjski izmet oko i u pećinama i među ostacima crkve.

“Jedini način da se ovaj veoma važan kulturno-istorijski lokalitet sačuva je da mu se vrati nekadašnja funkcija, ili da se nekim vidom ograde kontrološe pristup”, kažu arheolozi i podsećaju da bi ovo kulturno-istorijsko nalazište moglo da bude zanimljivo turistima koji se upoznaju sa najvažnijim delom srpske istorije i sve više dolaze na tvrđavu Ras.

Ovaj tekst deo je projekta „Tragovi istorije na zemlji Nemanjića na rubu zaborava“, Udruženja „Journalistic plan“.